Hangi çalışanın emekli maaşı düşer?

Emekli aylığının hesaplanması teknik bir konu. Geçen yazımda da yazdım, özetle, emekli aylığı; ortalama kazanç, prim gün sayısı, enflasyon, büyüme hızı gibi birçok faktöre göre tespit ediliyor. Ortalama aylık kazancın, prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranı ile çarpılması sonucu emekli aylığı tutarı belirleniyor. Ortalama aylık kazanç da dönemsel tüketici enflasyonuna göre hesaplanıyor ve büyüme hızının yüzde 30’u üzerine ekleniyor. Güncellenmiş aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucu emekli maaşı belirleniyor, bu maaş da geçmiş enflasyon oranında artırılıyor.

Çalıştıkça emekli maaşının düşmesinin temel nedeni 2000 ile 2008 yıllarında bu alanda yapılan iki değişiklik. Bu kapsamda aylık bağlama oranı ile prime esas kazançların değerinin hesaplanmasında değişikliğe gidildi. Buna göre de 2000 öncesinde çalışmaya başlayanlar ile 2008 sonrası başlayanların emekli aylıkları farklı hesaplama yöntemine göre belirleniyordu.

KİMLERİN, NEDEN DÜŞÜYOR?

Dediğim gibi konu biraz teknik ama genel hatları ile anlatayım. Önce, emekli maaşının hesaplanmasında kullanılan en önemli faktörlerden biri olan aylık bağlama oranındaki düşüşün etkisinden bahsedeyim. 2000 yılından önce 25 yıl çalışıp da emekli olacaklara uygulanan aylık bağlama oranı yüzde 75’in üzerindeydi. En basit hesaplamayla 2.000 bin lira maaş alan bir çalışan emekli olduğunda 1.500 liraya yakın maaş alabiliyordu. 2000-2008 yılları arasında 25 yıl çalışıp da emekli olacaklara uygulanan aylık bağlama oranı yüzde 65’lere düşürüldü. Yine basit bir hesaplamayla 2.000 lira maaş alan bir çalışanın emekli aylığı 1.300 liraya düştü. Bir de 2008 sonrası var ki, asıl sosyal güvenlik alanında reform tarihidir. Bu reformla da aylık bağlama oranı hesaplaması tamamen değiştirildi ve kabaca her bir yıllık çalışma süresi için yüzde 2’lik bir aylık bağlama oranı belirlendi. Bu da 25 yıl çalışan için yüzde 50’lik bir aylık bağlama oranı anlamına geliyor. Böylece geçmiş yıllarda yüzde 75’lerde olan aylık bağlama oranı 2008 sonrası yüzde 50’e düşürüldü. Yine basit bir hesaplamayla 2.000 lira maaş alan bir çalışanın emekli aylığı 1.000 liraya düşmüş oldu.

Emekli maaşının düşmesinde asıl etken aylık bağlama oranı ama iki etken daha var. Biri, maaş hesaplamasında kullanılan büyüme hızı. Geçmiş yıllarda milli gelirdeki artışın yüzde 100’ü hesaba katılırken 2008 reformunda sonra bu oran yüzde 30’a çekildi. Bu da emekli maaşını aşağı çekti. İkinci neden ise, yine geçen yıllarda emekli aylığı asgari ücretin yüzde 70’inden aşağı olamazken, 2008 sonrasında bu da yüzde 35 düşürüldü. İşte bunlar emekli aylıklarının düşmesine ve çalıştıkça azalan emekli aylığı sorununa neden oldu.

Daha açık bir anlatımla, 2008 sonrasında yapılan düzenleme ile çalışma süresi uzadıkça aylık bağlama oranı düşüyor ve 20 yılın üzerinde prim ödeyenler daha fazla prim ödüyor ama karşılığında emekli aylığı düşüyor.

KİMİNİN 3 LİRA DÜŞER KİMİNİN 20 LİRA ARTAR
 

Sosyal  güvenlik kurumuna ne kadar yüksek ücret bildirilip, ne kadar yüksek prim ödenirse emekli aylığı da o oranda yüksek oluyor. Bugün asgari ücret ve asgari ücretin biraz üzerinde maaşla çalışanlar emekli olmayıp, yüksek maaş alabilmek için daha fazla çalıştıklarında; maalesef emekli maaşları düşer. Ne kadar düşer derseniz? Her ay 1-3 lira arasında azalır. Ancak asgari ücretin iki-üç katından fazla maaş alanlar emekli olmayıp, ne kadar uzun süre çalışırlarsa emekli maaşları da her ay 15-20 lira artar. Özellikle tavandan prim ödeyenler için her ay çalıştıkça emekli maaşı 20 lira arasında yükselir. Örneğin, bugünkü asgari ücret üzerinden hesaplarsak (2.558.40 lira), 8.000 lira üzerinde maaş alanlar için çalıştıkça maaşları artar, altında alanların düşer. Asgari ücret ve iki katı üzerinde aylık maaş alıyorsanız ve maaşınızı tavandan gösteremiyorsanız uzun süre çalışmanın faydası yok aksine zararı var. Ama yok yüksek maaş alıyorsanız ve sigorta bildirimini de tavandan yapıyorsanız emekliliğiniz gelse de çalışmaya devam edebilirsiniz. (Noyan DOĞAN)